Hypothesis Testing

Statistics with Excel ตอนที่ 6 : Hypothesis Testing

Hypothesis Testing หรือการทดสอบสมมติฐาน คือกระบวนการที่เราใช้ข้อมูลจาก Sample มาตัดสินเกี่ยวกับ Population โดยจะตัดสินเลือกสมมติฐาน (Hypothesis) ที่มีข้อมูลสนับสนุนว่าน่าจะถูกต้องมากกว่า โดยเราจะตั้งสมมติฐาน 2 อัน คือ…

Null Hypothesis vs Alternative Hypothesis

  • Null Hypothesis, H0 (H null หรือ H ตามด้วยศูนย์) : เป็นแนวความคิดเดิมที่เป็นที่ยอมรับในปัจจุบัน
    • มักจะมีเครื่องหมาย = อยู่ อาจจะเป็น =,>=,<= เป็นต้น
  • Alternative Hypothesis, Ha: แนวความคิดใหม่ ที่เราอยากจะนำเสนอ หรือบางทีก็เรียกว่า Research Hypothesis
    • มีเครื่องหมาย ตรงข้ามกับ H0

ตัวอย่างเช่น บริษัทแห่งหนึ่งผลิตยาพิษซึ่งในขวดควรจะมีปริมาตรเฉลี่ย 250 cc ขึ้นไป ทางลูกค้าที่อยากซื้อยาพิษไปใช้เกิดความสงสัยว่ายาพิษในขวดอาจมีการใส่น้อยเกินไป (กลัวคนกินแล้วไม่ตาย) จึงมีสมมติฐานดังนี้

Statistics with Excel ตอนที่ 6 : Hypothesis Testing 1
  • H0 : µ >= 250 cc (ถ้ามันมากกว่าหรือเท่ากับ 250 แสดงว่ายาพิษเยอะดี ok)
  • Ha: µ < 250 cc (ที่กำลังอยากจะทดสอบ ว่ามันน้อยกว่า 250 ป่าว ซึ่งจะต้องใส่ให้ตรงข้ามกับ H0)

ที่นี้เราจะรู้ได้ยังไงว่าสมมติฐานอันไหนที่เป็นความจริง?

หลักการคิดก็คือ

  1. ให้เรา Assume ว่า Null Hypothesis (H0) นั้นถูกต้องไว้ก่อน
  2. ดูหลักฐานจากการทดสอบของเรา เช่น จากข้อมูลที่สุ่มออกมา
    • ถ้าสิ่งที่สุ่มออกมามีความน่าจะเป็นต่ำ แสดงว่า H0 ไม่จริง (Reject H0) ดังนั้นเราก็จะหันมาสนับสนุน Ha แทน
    • ถ้าสิ่งที่สุ่มออกมามีความน่าจะเป็นไม่ต่ำ แสดงว่าเราไม่สามารถปฏิเสธ H0 ได้ (Fail to Reject H0)

แล้วเราจะดูยังไงว่าหลักฐานจากการทดสอบของเรามีความน่าจะเป็นต่ำ?

ค่า p-Value และคำว่า Significant

วิธีคิดคือ ถ้าสมมติว่า H0 เป็นจริง ความน่าจะเป็นที่จะพบข้อมูลที่สำรวจได้ในปัจจุบันหรือไปในทิศทางเดียวกับ Ha จะเป็นเท่าไหร่? ซึ่งเราจะเรียกความน่าจะเป็นนี้ว่า p-value

จะเห็นว่า P-Value ก็คือความน่าจะเป็นอย่างนึง ดังนั้นค่ามันจะต้องออกมาอย่ระหว่าง 0-1 แน่นอน ซึ่งมันวัดความน่าจะเป็นของสิ่งนี้

P-Value = มีความเป็นไปได้แค่ไหน ถ้าหากว่า H0 จริง แล้วจะเกิดเหตุการณ์แบบที่เรากำลังเจออยู่หรือไปสุดขั้วไปในทิศของ Ha

เช่น ในตัวอย่างยาพิษ

  • H0 : µ >= 250 cc (ถ้ามันมากกว่าหรือเท่ากับ 250 แสดงว่ายาพิษเยอะดี ok)
  • Ha: µ < 250 cc (ที่กำลังอยากจะทดสอบ ว่ามันน้อยกว่า 250 ป่าว ซึ่งจะต้องใส่ให้ตรงข้ามกับ H0)

สมมติว่าเราสุ่มแล้วได้ค่าเฉลี่ยยาพิษอยู่ที่ 230 cc

p-value จะแปลว่า ความน่าจะเป็น ที่เราสุ่มแล้วได้ค่าเฉลี่ย น้อยกว่าหรือเท่ากับ 230 เมื่อ assume ว่า Ho จริง นั่นเอง (ซึ่ง P-Value ออกมาเป็นความน่าจะเป็น “น้อยกว่า”หรือเท่ากับ 230 เพราะ Ha ทิศทางคือ”น้อยกว่า” ซึ่งเป็นทิศทางที่โต้แย้ง H0 นั่นเอง)

ดังนั้นการคำนวณ P-Value จะขึ้นอยู่กับตัว Hypothesis ด้วยว่าเรากำลังทดสอบด้วยเครื่องหมายเปรียบเทียบอะไร เช่น

Hypothesis Testing หรือการทดสอบสมมติฐาน

ค่า p-value ที่น้อย แปลว่า โอกาสที่จะเกิดเหตุการณ์แบบที่กำลังพบอยู่นั้นน้อยมากๆ อย่างมีนัยสำคัญ ดังนั้นเราก็จะมีหลักฐานไปแย้ง Null Hypothesis ได้ เรียกว่า Reject H0

ซึ่งจริงๆ แล้วระดับนัยสำคัญนั้นมีอยู่หลายระดับ ซึ่งเรียกว่า significant level (α) เราจึงควรกำหนดเอาไว้ก่อนว่า เราจะคิด p-Value เทียบกับเกณ์ significant level (α) ที่ระดับเท่าไหร่ดี ซึ่ง ปกติแล้วเรามักจะใช้ significant level (α) ที่ 0.05 หรือ 5% ครับ

หาก p-value <  α ที่เราตั้งไว้เราก็จะทำการปฏิเสธ H0 และยอมรับ Ha นั่นเอง

หรือจะมองมุมกลับก็ได้ว่า หากเราสุ่ม Sample มาแล้วหาค่า Test Statistic ของ Sample นั้นออกมาแล้วเปรียบเทียบกับค่่า Critical Value ที่จะทำให้ P-value < α ก็สามารถตอบได้เช่นกันว่าจะ Reject H0 หรือไม่ (ใครงงรอดูตัวอย่างท้ายตอนนะ)

Statistics with Excel ตอนที่ 6 : Hypothesis Testing 2

เอาล่ะ ในชีวิตจริงส่วนใหญ่เราจะใช้ α ที่ 5% ดังนั้นก็เลยจะมีคนแนะนำกันแบบนี้ไปเลยว่า

ถ้า p value ≤ 0.05 หรือ 5% → ความแตกต่างที่พบนั้น Significant หรือ “มีนัยสำคัญ” นั่นเอง

โดยเราจะคำนวณค่า p-Value ได้จาก Test Statistic ต่างๆ เช่น ความรู้จาก Central Limit Theorem ที่เราได้เรียนมาในตอนที่แล้ว ได้อธิบายถึงการแจกแจงของ Sample Mean ที่เป็นไปได้ เราก็จะคำนวณความน่าจะเป็นได้แล้วล่ะ ซึ่งเดี๋ยวเรามาดูตัวอย่างกันครับจะได้เห็นภาพ

ตัวอย่าง

Statistics with Excel ตอนที่ 6 : Hypothesis Testing 3
ต้องการขวดยาพิษจำนวนมากจ้า

เรายังอยู่ที่ตัวอย่างเดิมนะนั่นคือ บริษัทแห่งหนึ่งผลิตยาพิษซึ่งในขวดควรจะมีปริมาตรเฉลี่ย 250 cc ขึ้นไป ทางลูกค้าที่อยากซื้อยาพิษไปใช้เกิดความสงสัยว่ายาพิษในขวดอาจมีการใส่น้อยเกินไป (กลัวคนกินแล้วไม่ตาย) ปรากฏว่าลูกค้าทำการสุ่มตัวอย่างยาพิษมา 100 ขวด และพบว่ามีปริมาณยาพิษเฉลี่ยอยู่ที่ 240 cc และมี sd ของ sample อยู่ที่ 30 cc

ลูกค้าไม่แน่ใจว่า 240 cc ที่ได้ ซึ่งน้อยกว่า 250 cc ที่เคยได้สำรวจไว้นั้น มันน้อยกว่าจริงๆ อย่างมีนัยสำคัญมั้ย หรือแค่บังเอิญกันแน่?? วิธีการทดสอบก็คือ เราต้องตั้งสมมติฐาน 2 อันคือ

  • H0 : µ >= 250 cc (ถ้ามันมากกว่าหรือเท่ากับ 250 แสดงว่ายาพิษเยอะดี ok)
  • Ha: µ < 250 cc (ที่กำลังอยากจะทดสอบ ว่ามันน้อยกว่า 250 ป่าว ซึ่งจะต้องใส่ให้ตรงข้ามกับ H0)

หากเราสมมติว่า H0 จริงไว้ก่อน

จาก Central Limit Theorem ที่เราเรียนในตอนที่แล้ว เราจะได้ว่า Sample Mean ที่สุ่มออกมา แต่ไม่รู้ค่า σ หรือ Standard deviation ของ population จะต้องใช้ t-distribution มาช่วย

จากบทที่แล้วเรารู้ว่า ค่า t สามารถคำนวณได้จาก

t (df=n-1) = (sample mean – µ) / (s / √ n)
  • ในที่นี้เราไม่รู้ σ จึงใช้ t-distribution ที่ df=n-1 แทนครับ จึงจะใช้ s แทน σ ได้
  • sample mean = 240
  • µ = 250
  • s= 30
  • n=100

จะได้ว่าจากการทดลองของเรา ค่า t นั้นจะคำนวณได้ว่า

t = (240-250)/(30/SQRT(100))
= -3.333

วิธีสรุปด้วยการหาค่า P-Value

p-value = ความน่าจะเป็นที่จะพบข้อมูลเท่ากับที่สำรวจได้ในปัจจุบัน (240) หรือไปในทิศทางเดียวกับ Ha ( µ < 250)

ดังนั้น p-value = โอกาสที่จะเกิดค่า Sample Mean <= 240 เป็นเท่าไหร่ นั่นเอง ซึ่งสามารถใช้สูตรนี้

=T.DIST(x,deg_freedom,cumulative)
ซึ่งจะให้ค่าความน่าจะเป็นที่น้อยกว่าหรือเท่ากับค่า x จาก t-distribution ที่มีค่า mean และ standard deviation ที่กำหนดครับ
=T.DIST(-3.333,100-1,TRUE)
= 0.000604652 หรือ 0.06%
ซึ่งเป็นพื้นที่ฝั่งซ้ายที่เราต้องการพอดี จึงใช้ได้เลย

แปลว่าโอกาสที่ sample mean <=240 นั้นมีค่า = 0.000604652 หรือ 0.06% ซึ่งน้อยมาก (p-value น้อยมาก) จึงสรุปได้ว่า
p-value 0.000604652 นั้น <0.05 แปลว่า เราจะปฏิเสธ H0 ที่บอกว่า µ >= 250 แล้วยอมรับ Ha ที่บอกว่า µ < 250 นั่นเอง

นั่นคือ เรายอมรับว่า µ < 250 จริงๆครับ ( อย่างไรก็ตาม โอกาสที่จะเกิดความผิดพลาดในการสรุป หรือ Type I Error อยู่ที่ 5% ครับ เนื่องจากเราใช้ค่า 0.05 เป็นตัวเทียบกับ p-value นั่นเอง)

วิธีสรุปด้วยการเทียบกับ Critical Value

ถ้าหากเราเปลี่ยนมุมมองไปว่า ค่า t เท่าไหร่ ที่จะได้ p-value 0.05 พอดี จะคำนวณได้ด้วยวิธีนี้

=T.INV(probability,deg_freedom)
=T.INV(0.05,100-1)
= -1.66039

แปลว่าถ้าเราคำนวณค่า t ได้ไปไกลกว่า -1.66039 (ในที่นี้คือ ถ้าได้น้อยกว่า -1.66039) ก็จะแปลว่า p-Value 0ะน้อยกว่า 0.05 ไปด้วย แบบนี้จะ Reject H0 ได้เช่นกัน

ซึ่งในเคสนี้เราคำนวณได้ t ของ sample เท่ากับ -3.333 ซึ่งมันน้อยกว่า -1.66039 จริง แสดงว่า Reject H0 นั่นเอง

Error ในการสรุปผล Hypothesis Testing

อย่างไรก็ตามที่ เรายังมีโอกาสสรุปผิดได้อยู่ดี เช่น ที่ระดับ significant level (α) ที่ 0.05 หรือ 5% แปลว่า
เรามีโอกาส 5% ที่ดันไป Reject H0 ทั้งๆ ที่จริงแล้ว H0 มันถูกต้องอยู่แล้ว ซึ่งความคิดพลาดนี้เราจะเรียกว่า Type I error หรือ False Positive/False Alarm (ซึ่งเกิดจากความซวยจากความน่าจะเป็น α นั้นๆ)

แต่ในทางกลับกัน หากเราดันไม่ Reject H0 ทั้งๆ ที่ Ha มันเป็นจริง แบบนี้จะเรียกว่า Type II Error หรือ False Negative ครับ (ก็แปลว่าเราก็จะยังมีความเชื่อผิดๆ ตาม H0 ต่อไปนั่นเอง อดได้โอกาสเลือกสิ่งที่ถูกต้องมากกว่าอย่าง Ha)

Statistics with Excel ตอนที่ 6 : Hypothesis Testing 4
https://www.weibull.com/hotwire/issue88/relbasics88.htm

ตอนต่อไป

ในตอนนี้เราก็ได้ทำความเข้าใจ Concept ของ Hypothesis Test ในภาพรวมกันไปแล้ว ในตอนต่อไปเราจะมาเจาะลึก Hypothesis Test ในหลายๆ กรณีกันครับ เช่น One Sample t-test, Two Sample t-test, ANOVA (F-test), Large sample z-test : One proportion, Large sample z-test : Two proportions

สารบัญซีรีส์ Statistics

อบรม In-House Training

Feedback การใช้งาน AI Chatbot